Συνέντευξη του εκδότη Νίκου Κατσιαούνη στην Ελένη Γεωργίου και τη Χρυσάνθη Σουκάρα
Πώς είναι να έχεις εκδοτικό οίκο εν μέσω πανδημίας στην Ελλάδα; Μια μικρή συνέντευξη για όλα τα μεγάλα που συμβαίνουν σε μια από τις αγαπημένες μας νέες εκδοτικές πρωτοβουλίες και τον άνθρωπο ο οποίος τις διαχειρίζεται. Ο λόγος για τον Νίκο Κατσιαούνη και τις Εκδόσεις Έρμα!
Πώς παίρνει την απόφαση κάποιος να ξεκινήσει δικό του εκδοτικό οίκο; Τι σας παρακίνησε πέρα από την προφανή αγάπη για το βιβλίο;
-Δεν είναι και η πιο εύκολη απόφαση, ειδικά στην εποχή μας. Και σίγουρα δεν το κάνει κάποιος για να πλουτίσει. Το Έρμα δεν είναι η πρώτη μου συμμετοχή σε εκδοτικό οίκο. Το μικρόβιο νομίζω ότι το κόλλησα στα φοιτητικά μου χρόνια. Τότε άρχισε να με γοητεύει η ιδέα να συμμετάσχω με κάποιον τρόπο στον χώρο του βιβλίου. Αλλά στη δική μου περίπτωση, πέρα από την αγάπη για την ανάγνωση, νομίζω ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε και η τύχη, με την έννοια ότι συναντήθηκα την κατάλληλη στιγμή με ανθρώπους που μοιραζόμασταν κοινές ανησυχίες και αναζητούσαμε κοινούς τρόπους έκφρασης. Το εργασιακό μέλλον για έναν απόφοιτο του τμήματος της Ιστορίας και Αρχαιολογίας στα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης μάλλον προοιωνιζόταν ζοφερό – ή καλύτερα να πούμε πως δεν υπήρχε κανένα εργασιακό μέλλον. Οπότε το μικρόβιο έκανε πάλι την εμφάνισή του και η ιδέα στριφογύριζε. Εκείνη την περίοδο συμμετείχα στη συντακτική ομάδα του περιοδικού Βαβυλωνίακαι οι συζητήσεις για τη δημιουργία ενός εκδοτικού οίκου είχαν ξεκινήσει μεταξύ κάποιων μελών. Ενεπλάκη κι εγώ λοιπόν στις συζητήσεις και ήμουν ο τέταρτος της συντροφιάς που έφτιαξε τις εκδόσεις Εξάρχεια. Παράλληλα, για κάποια χρόνια συμμετείχα και στο συνεργατικό εγχείρημα των Εκδόσεων των Συναδέλφων. Όταν οι εκδόσεις Εξάρχεια ολοκλήρωσαν την πορεία τους, το να ανοίξει ένας νέος κύκλος ήταν για μένα κάτι σαν μονόδρομος αλλά, ταυτόχρονα, και μια δημιουργική διέξοδος. Υπήρχαν αρκετές ιδέες και σχέδια, επεξεργαζόμασταν ήδη ένα υλικό που μας ενδιέφερε πολύ να το παρουσιάσουμε και υπήρχε ένα πνευματικό περιβάλλον με το οποίο συνομιλούσαμε. Έτσι, τον Δεκέμβριο του 2017 οι εκδόσεις Έρμα εκδίδουν τους Αρχάγγελους του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ και το δοκίμιο του Στέφανου Ροζάνη Η ουτοπία και οι εικόνες της, τα δύο πρώτα μας βιβλία.
«Έρμα είναι το εσωτερικό φορτίο που οφείλει να διαθέτει ο καθένας, αυτό που μας βαραίνει τη συνείδηση, αυτό που της προσδίδει ουσία και νόημα» όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του εκδοτικού. Δεδομένων των συνθηκών της πανδημίας, θεωρείς ότι οι ζωές μας σαν να έχουν απωλέσει ένα μικρό μέρος αυτής της ουσίας; Και αν ναι η επαφή με το βιβλίο αναζωογονεί τη συνείδηση;
Οι πανδημίες είναι ένα σύνηθες φαινόμενο στην ανθρώπινη ιστορία και σε πολλές περιπτώσεις έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων. Τη δική μας πανδημία δεν τη χαρακτηρίζει, προς ώρας τουλάχιστον, ο μεγάλος αριθμός των θανάτων από τη νόσο όσο η παγκόσμια και πρωτοφανής αντίδραση σε αυτή. Συνήθως τέτοιας έντασης κοινωνικές κρίσεις οξύνουν τις αντιθέσεις και κάνουν διαυγέστερες τις ρωγμές. Οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν απολέσει σε μεγάλο βαθμό τον προσανατολισμό τους, έτσι ώστε να βιώνουμε μια μεγάλης διάρκειας και έντασης κρίση νοήματος και κρίση των σημασιών που μας συγκροτούν ως άτομα και ως σύνολο. Έχω την αίσθηση ότι τώρα βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μιας νέας εποχής, ότι η ιστορία γυρίζει σελίδα και η τωρινή πανδημία θα επιταχύνει τη μετάβαση.
Δεν ξέρουμε τι είναι αυτό που θα γεννηθεί, μέσα από τι πρέπει να περάσουμε για να το δούμε, αν θα είναι καλύτερο ή χειρότερο απ’ αυτό που μέχρι τώρα ζούσαμε. Θα εξαρτηθεί από τι αποφάσεις θα πάρουν τα άτομα και οι κοινωνίες, τι είδους ουτοπίες θα δημιουργήσουν και σε τι σκοπούς θα στρατευθούν.
Η αγορά του βιβλίου την περίοδο της πανδημίας κατάφερε να διατηρήσει μια στοιχειώδη κυκλοφορία μέσω των ηλεκτρονικών πωλήσεων. Βέβαια, απέχουμε παρασάγγας από την κανονικότητα των ανοιχτών βιβλιοπωλείων και τα πράγματα αρχίζουν πλέον να δυσκολεύουν όλο και περισσότερο. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης τα βιβλιοπωλεία θεωρήθηκαν χώροι ζωτικής ανάγκης και παρέμειναν ανοικτά για το μεγαλύτερο διάστημα της πανδημίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εδώ και έναν χρόνο περίπου το βιβλίο συνεχίζει να είναι ένα από τα ελάχιστα πολιτιστικά προϊόντα που έχει τη δυνατότητα της διακίνησης και της κυκλοφορίας. Δεν μπορούμε να δούμε μια θεατρική παράσταση ή μια ταινία στον κινηματογράφο, δεν μπορούμε να πάμε σε μια μουσική σκηνή ή σε μια έκθεση ζωγραφικής, αλλά έχουμε τη δυνατότητα να προμηθευτούμε ένα λογοτεχνικό έργο. Ήδη έχει ανοίξει μια συζήτηση για το κατά πόσον η συνθήκη της πανδημίας θα δημιουργήσει νέους αναγνώστες ή αν θα ενισχύσει εκ νέου το ενδιαφέρον του κοινού και για άλλα είδη, όπως για παράδειγμα το δοκίμιο. Η ανάγνωση, εκτός πολλών άλλων, μπορεί να μας κάνει να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους. Έχω μια συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον του βιβλίου, αλλά μένει να δούμε τι θα γίνει…
-Το σημαντικότερο κριτήριο για να εκδώσουμε ένα βιβλίο είναι να αρέσει πρωτίστως σε εμάς τους ίδιους, να πληροί εκείνες τις προϋποθέσεις που θα μας κάνει να θέλουμε να το προτείνουμε στους φίλους και στους αναγνώστες μας. Και φυσικά να ταιριάζει στη λογική μας, στο εκδοτικό μας προφίλ, να μπορούμε να το στηρίξουμε. Έχουμε διαβάσει βιβλία που μας άρεσαν ως αναγνώστες αλλά που δύσκολα θα μπορούσαμε να τα διαχειριστούμε ως εκδοτική πρόταση. Εξάλλου, ο αριθμός των τίτλων που βγάζουμε κάθε χρόνο είναι περιορισμένος, οπότε και οι επιλογές γίνονται με πιο αυστηρά κριτήρια. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορεί να λειτουργήσουν ενισχυτικά ή και αποτρεπτικά πολλές φορές για μια έκδοση. Για παράδειγμα, όταν έπεσε στα χέρια μου το κλασικό πλέον μυθιστόρημα Μεφίστο του Κλάους Μαν, στην παλιά του έκδοση και χρόνια εξαντλημένο, θεώρησα ότι, πέρα της μεγάλης λογοτεχνικής του αξίας, το διακρίνει και μια τρομακτική αντιστοιχία με τη δική μας εποχή, μιλάει για πράγματα που συμβαίνουν και σ’ εμάς, για τύπους ανθρώπων που τους συναντάμε σήμερα δίπλα μας, και πολλά από τα επίδικα του έργου βρίσκονται στη συνάφεια αντίστοιχων της δικής μας εποχής. Έτσι πήραμε πολύ γρήγορα την απόφαση να κάνουμε μια νέα μετάφραση και να το προτείνουμε στο κοινό.
Η εκδοτική διαδικασία απαιτεί κόπο χρόνο τέχνη, πολλούς ανθρώπους να συνεργάζονται σε διάφορα στάδια. Τι έκτακτο μπορεί να συμβεί και να ακυρώσει ή να επιταχύνει την έκδοση ενός βιβλίου;
Η έκδοση ενός βιβλίου είναι ομαδική δουλειά. Και απαιτεί την οργάνωση και την ομαλή συνεργασία σε όλες τις φάσεις της παραγωγής για να προκύψει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Όπως συμβαίνει σε όλους τους χώρους, πολλά είναι τα έκτακτα και τα απρόοπτα που μπορεί να συμβούν. Θα σας πω κάτι που συνέβη πρόσφατα σ’ εμάς, σε έναν από τους τελευταίους μας τίτλους. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου είχε γίνει ένα λάθος, το κείμενο είχε τοποθετηθεί από τη μία άκρη έως την άλλη και έφτανε σχεδόν μέχρι την πίκμανση της ράχης. Δεν ξέρω τι συνέβη, αλλά δεν το προσέξαμε στο ηλεκτρονικό αρχείο αλλά το χειρότερο είναι ότι τη στιγμή του τελικού ελέγχου στο τυπογραφείο πάλι δεν το προσέξαμε. Σαν να μην έφτανε αυτό, δεν το πρόσεξε ούτε ο τυπογράφος αλλά ούτε και ο βιβλιοδέτης, για να το διορθώσουμε έστω και την τελευταία στιγμή. Ακόμη δεν μπορώ να καταλάβω τι συνέβη και κάτι που έβγαζε μάτι απλά μας διέφυγε. Δυστυχώς το καταλάβαμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, όταν έφτασαν τα χίλια αντίτυπα στα γραφεία μας, αλλά ήταν ήδη πολύ αργά.
Εδώ ο κατάλογος είναι μακρύς και μάλλον ακατάληκτος. Αυτή την περίοδο επανέρχομαι συχνά στο Ταξίδι στην άκρη νύχτας του Λουί Φερντινάν Σελίν. Σίγουρα θα ήταν μεγάλη χαρά και τιμή να είχαμε στον κατάλογό μας αυτό το δαιμονισμένο αριστούργημα της λογοτεχνίας.
Δεδομένου ότι είστε νεοσύστατος εκδοτικός με πλούσιο όμως το υλικό, τι στόχους βάζεις για την επόμενη εκδοτική 3ετια;
Οι προβολές στο μέλλον είναι γεμάτες αβεβαιότητα σήμερα. Αν η ερώτηση γινόταν πριν την παραφροσύνη που ζούμε τον τελευταίο χρόνο, η απάντηση ενδεχομένως να ήταν πιο εύκολη. Θα προσπαθήσουμε να μην απομακρυνθούμε από τους αρχικούς μας σχεδιασμούς, αν και ήδη η πανδημία μάς έχει οδηγήσει σε αναδίπλωση αλλά και συρρίκνωση του προγράμματός μας. Εδώ και καιρό συζητάμε την έναρξη μιας νέας σειράς μικρών δοκιμιακών έργων θεωρητικού κυρίως χαρακτήρα, που θα επιμελούμαστε από κοινού με τον Αλέξανδρο Κιουπκιολή και τον Φιλήμονα Πατσάκη και θα θέλαμε τον χειμώνα να παρουσιάσουμε τους δύο πρώτους τίτλους της σειράς. Με τον Αλέξανδρο βρισκόμαστε στις τελικές διορθώσεις του νέου του βιβλίου με θέμα την έννοια του πολιτικού στη σύγχρονη σκέψη. Στα άμεσα σχέδιά μας είναι η έκδοση του νέου μυθιστορήματος του Νίκου Βεργέτη Τορκί μπαρ, τα διηγήματα του αγαπημένου μας Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ σε μετάφραση Δήμητρας Σταυρίδου, τα οποία εκδόθηκαν από τον συγγραφέα τους για πρώτη φορά μόλις πέρυσι εν μέσω πανδημίας, καθώς και το μυθιστόρημα του Κλοντ Μακέι Επιστροφή στο Χάρλεμ με εισαγωγή και μετάφραση της Όλγας Καρυώτη, ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα μυθιστορήματα της μαύρης λογοτεχνίας στην περίφημη εποχή της «Αναγέννησης του Χάρλεμ». Με τον Γιώργο Μερτίκα ετοιμάζουμε έναν τόμο με τα κείμενά του για τον πολύ σημαντικό Έλληνα φιλόσοφο Παναγιώτη Κονδύλη και με την Κατερίνα Ζησάκη τη νέα της ποιητική συλλογή, που θα αποτελέσει και την πρώτη απόπειρά μας στον ποιητικό λόγο.
Σύντομα θα σας παρουσιάσουμε και το πρώτο μας βιβλίο νουάρ λογοτεχνίας, στην οποία έχουμε μια ιδιαίτερη αδυναμία, και ετοιμάζουμε μια νέα μετάφραση ενός αγαπημένου έργου της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το οποίο θα σας το κρατήσουμε για έκπληξη!
Πηγή: WEAVE (9/3/2021)