Θανάσης Μήνας
Hasta Siempre
Η μουσική έχει οργανικό, ενοποιητικό ρόλο «στο φαινόμενο 60’ς». Στη μετάβαση από το «Είναι στο συμβάν» (Αλέν Μπαντιού). Πόσω μάλλον σε ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται το ’68. Σε αντίθεση με την –ορθή ανάγνωση– αναφορικά με την Ελλάδα της «σύντομης δεκαετίας του 60», μια ανάγνωση όμως βιαστικά επηρεασμένη από το «Σύντομο 20ό αιωνα» (Έρικ Χόμπσμπάουμ), τα 60’ς είχαν μακρά διάκρεια σε χρόνο και διακρίνονταν στις εντόπιες ετερότητές τους. Θα τολμούσα να πω ότι τα 60’ς, στην πραγματικότητα η teenage-culture, εκκινούν το 1954: όταν ο Elvis ηχογραφεί το πρώτο του single («That’s allright mama»), κουνώντας προκλητικά τους γοφούς του. Κλιμακώνονται στα πρώτα χρόνια του ’60 (σταθμοί ο Bob Dylan και οι Beatles), φτάνουν στο απορύφωμα το ’68 (Παρίσι, Μπέρκλι, Πράγα, Μεξικό, «Έφοδος στον Ουρανό», όπως γράφει ο Ταρίκ Αλί), διατηρούν μια δυναμική ως τα πρώτα χρόνια του 1970 και μετά αρχίζουν να ξεφουσκώνουν.
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε το διέγνωσε έγκαιρα. Ύστερα ήρθε η πολιτικοποίηση της νεολαίας, σε συνδυασμό με το ελεύθερο σεξ, τους αγώνες για τα πολιτικά δικαιωματα των Μαύρων, τη μόδα και τα ναρκωτικά. Δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ, διεθνοποίηση. Σε όλες τις επιμέρους και κατά τόπους εκδηλώσεις της δεκαετίας του 60 στο δυτικό κόσμο (και όχι μόνο), η μουσική, rock-και-τα-ρέστα (blues, soul, jazz, free jazz, avant garde) και τα παραφερνάλια τους, δίνουν ζωτικά το «παρών». Πέρα από τις δυο κοιτίδες του αγγλόφωνου κόσμου, τη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, στη Γαλλία του Μάη του ’68, οι φοιτητές μπορεί να ορκίζονταν στον Ντεμπόρ και τον Μάο, όμως πέταγαν πέτρες, έκαναν έρωτα και διάβαζαν ποίηση, ακούγοντας στη διαπασών Jimi Hendrix Experience και Jim Morrison στα οδοφράγματα. Στην –τότε– Δυτική Γερμανία, οι κόκκινοι του Ρούντι Ντούτσκε είχαν ως soundtrack δράσης τούς Can και τους λοιπούς freaks του kraut rock. Αντίστοιχα, η Άνοιξη της Πράγας υποκινήθηκε εν πολλοίς και από φρικιά σαν τους ζαπικούς-βελβετικούς Plastic People of The Universe και τον αναρχικό ποιητή Έγκον Μπόντι. Στο Νότιο Ημισφαίριο, στη Βραζιλία, το μείζον μοντερνιστικό κίνημα (που θεωρήθηκε ως κίνημα αντίδρασης απέναντι στη χούντα) ήταν το tropicalisimo (Caetano Velozo, Gilberto Gil, Os Mutantes κ.ά.), μακρυμάλληδες που εμπνέονταν από τους Beatles. Μέχρι και στην αφιλόξενη, γενικά, για το rock ημεδαπή, οι λιγοστοί τότε φανς του rock n’ roll στην Αθήνα πήραν ενεργά μέρος στα Ιουλιανά – όπως αναφέρει ο Νίκος Νικολαΐδης στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα» (εκδόσεις greekworks.com). Ακόμα κι ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ένας πόλεμος γεμάτος rock n’ roll… Η μουσική είναι το στοιχείο που συνδέει το σύνολο των συμβάντων του 60. Το ίδιο συνέβη και στο Μεξικό, στη διάρκεια του 1968, στο οποίο αναφέρεται το τελευταίο βιβλίο του Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο II.
Οι εξεγέρσεις δεν ξεσπάνε, εξελίσσονται
Το μεξικανικό 68 ήταν κυρίως μια εξέγερση των φοιτητών και της νεολαίας. Οι αιτίες: καταρχάς, η αυταρχική διακυβέρνηση της χώρας από τον πρόεδρο Δίας Ορδάς («Το κάθισμα του Αετού», που γράφει και ο Κάρλος Φουέντες), εκπρόσωπο του PRI («Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα») το οποίο ίδρυσε ο Αλβάρο Ομπρεγόν, μετά την οριστική ήττα του Εμιλιάνο Ζαπάτα και του Πάντσο Βίγια («ο στρατηγός μου», γράφει γλυκά ο Πάκο στο μυθιστόρημα «Με Τέσσερα Χέρια») στη διάρκεια των Μεξικανικών Επαναστάσεων («Η Μεξικανική Επανάσταση 1910-1920», Αδόλφο Τζίλι, εκδόσεις Κουκίδα, 2006, μτφ. Νίκος Κοκκαλάς). Το διεφθαρμένο PRI κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της χώρας στο σύνολο του 20ού αιώνα – με εξαίρεση την περίοδο της προεδρίας του δημοκράτη, ριζοσπάστη μεταρρυθμιστή Λάσαρο Κάρδενας (1934-1940) στον οποίο αναφέρεται με τα καλύτερα λόγια ο Τάιμπο. Η ανάληψη της Ολυμπιάδας του 1968, για την οποία ξοδεύτηκαν εκατομμύρια, που θα μπορούσαν ως κονδύλια να διατεθούν για την παιδεία, ήταν το φυτίλι.
Οι φοιτητές έκαναν κατάληψη επί μήνες στους δρόμους. Στο μυθιστόρημα, ο Τάιμπο, με την προσωπική του εμπλοκή στο κίνημα, περιγράφει τα υπόγεια δίκτυα, τον «υπόγειο σιδηρόδρομο». Η αφήγηση από πρωτοπρόσωπη γίνεται τριτοπρόσωπη και εναλλάξ. Δημοσεύματα εφημερίδων παρεμβάλλονται, τεχνική Τζέιμς Ελρόι. Μέχρι να φτάσουμε στις 2 Οκτωβρίου του 1968: το αποκορύφωμα του κινήματος. Η πιο μαζική φοιτητική συγκέντρωση (γύρω στις 100.000, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις), στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών στο Τλατελόλκο, στην Πόλη του Μεξικού. Σε μερικές ημέρες ξεκινούσε η Ολυμπιάδα. Ο πρόεδρος Δίας Ορδάς δίνει εντολή στο στρατό να ανοίξει πυρ αδιάκριτα. Οι νεκροί (ο αριθμός δεν είναι εξακριβωμένος) εκτιμάται ανάμεσα στους 300-400.
With a little help from my friends
Την ίδια ώρα, στο μυθιστόρημα του Τάιμπο, χτυπημένος, στο νοσοκομείο και σε παραλλήρημα, ο αριστερός δημοσιοράφος Νέστρο Ρίκα, αναρρωτιέται: μήπως να καλέσω τους φίλους μου σε βοήθεια; Τον Σάντοκαν και τις Τίγρεις της Μαλαισίας, τον Σέρλοκ Χολμς, τους Τρεις Σωματοφύλακες, τους αντιαποικιακούς αντάρτες Μάου-Μάου από την Κένια, την Ελαφρά Ταξιαρχία, τον Ντάφι Ντακ, τον Ντοκ Χόλιντεϊ, τον Γουάιτ Ερπ, και 12 Απάτσι Μεσκαλέρο; Απαντούν πρόθυμα στο κάλεσμα για να συνδράμουν το κίνημα. Καθαρίζουν την παρτίδα και προσκαλούν και τους εργάτες και τις κοινότητες των ιθαγενών να βάλουν το χέρι τους. Μαγικός ρεαλισμός; Όχι. Γόνιμος μενταμοντερνισμός.
Πάνθηρες
Ο πρόεδρος Δίας Ορδάς και η πρεσβεία των ΗΠΑ νόμιζαν ότι είχαν ξεμπερδέψει μετά την άγρια, πολύνεκρη καταστολή του φοιτητικού κινήματος. Λίγες ημέρες μετά, ξεκινά η Ολυμπιάδα. Οι Μαύροι Πάνθηρες θα τους χαλούσαν το πάρτι. Στον τελικό των 100 μέτρων, tour de force σε κάθε διοργάνωση, οι Αφροαμερικανοί Tobbie Smith και John Carlos παίρνουν αντίστοιχα την πρώτη και την τρίτη θέση στους τελικούς. Στην απονομή των μεταλλίων υψώνουν μαύρες γροθιές, κίνηση διαμαρυρίας κατά των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ, αλλά και ένδειξη συμπαράστασης στο φοιτητικό κίνημα του Μεξικού. Ο Αυστραλός Steven Norman, που τερμάτισε δεύτερος, δεν ύψωσε μαύρη γροθιά, όμως, σε συμπαράσταση, καρφίτσωσε στη φόρμα του κονκάρδα με σύμβολο Black Power.
This is the music of the ghetto
Για να τελειώσουμε όπως αρχίσαμε: οι χιλιάδες φοιτητές που συγκεντρώθηκαν και μακελεύτηκαν στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών άκουγαν κυρίως rock, αγγλόφωνο ή ισπανόφωνο. Ο Τάιμπο και στο «Προσκλητήριο ηρώων» αλλά και προηγούμενα βιβλία του κάνει αναφορές. Ο ίδιος προτιμά τα rancheras (τραγούδια, πολύ μελωδικά και γλυκά, από το Βόρειο Μεξικό. Κορυφαία ερμηνεύτρια του είδους τα τελευταία χρόνια η Lila Downs). Πάντως το Μεξικό στα late 60’s – early 70’s ανέδειξε καταπληκτική ψυχεδελική rock σκηνή. Μπάντες όπως οι La Revolucion De Emiliano Zapata (εύλογη ονομοτοδοσία) ή οι Los Dug Dug’s στέκονται πλάι στους καλύτερους συγκαιρινούς τους της σκηνής του San Francisco (Grateful Dead, Jefferson Airplane, και τα ρέστα). Οι Los Chavos ήταν experimental και ζαπατικοί ως το κόκκαλο. Τα γκαραζάκια των Los Chijuas χορεύονται μαζί με Animals και Yardbirds. Οι Last Soul Division (τα αρχικά σχηματίζουν τη λέξη LSD) παίζουν σαν τους Hawkwind. Η Mayita Campos είχε μια φωνή που μπορούσε να σε ξελογιάσει το 1967-69 όμοια με τη φωνή της Hope Shandoval (Mazzy Star) στις μέρες μας. Αυτό ήταν το soundtrack της φοιτητικής εξέγερσης στο Μεξικό τον Οκτώβρη του ‘68, το υπόβαθρο, το συγκείμενο στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο II.
Πηγή: εφημερίδα Η Εποχή (19/10/2020)