Χρίστος Παπαγεωργίου
Κωνσταντίνος Τζαμιώτης – Η Άννα και οι αρσενικοί
Ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, πέρα από εξαίρετος μυθιστοριογράφος, είναι και ένας θεματολογικά ακραίος, παραμυθιακά οριακός διηγηματογράφος, καθώς σε αυτή την τέχνη του πεζού λόγου έχει εμπνεύσεις και ερεθίσματα που κινούνται στο πλαίσιο και στο επίπεδο ενός υπερρεαλισμού, ο οποίος όμως διατηρεί κάποιες συνιστώσες πραγματολογικές, κάποιες παραμέτρους που θα μπορούσε κανείς να τις ονομάσει αναφορικές (ή αυτοαναφορικές). Έχουμε γράψει επανειλημμένα για τον πεζογράφο Τζαμιώτη, πάντα κάτω από τη θετική επίδραση που είχαν πάνω μας τα έργα του και πάντα με μια έκπληξη που μας προκαλούσαν οι εξόφθαλμοι (πέρα δηλαδή από οποιαδήποτε λογική) μύθοι του και στο μυθιστόρημα, και στη νουβέλα και στο διήγημα.
Αυτή τη φορά, καθώς διαλέγει εννέα παλαιότερα και ήδη δημοσιευμένα κομμάτια του, ως αναγνώστες ξαναφέρνουμε στη μνήμη μας αυτά τα αληθινά μικρά αριστουργήματα (με εξαίρεση το δεύτερο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανώριμο και αδύναμο), ξαναζούμε τις στιγμές που μας χάρισαν στην πρώτη επαφή μαζί τους και, τέλος, τόσο ο δημιουργός ο οποίος τα έγραψε όσο και εμείς που τα ξαναδιαβάζουμε επικοινωνούμε έτι περαιτέρω, κάτω από συνθήκες αμοιβαίας αποδοχής και ευχάριστης εμπειρίας, όσο και αν τα θέματα του Τζαμιώτη όχι μόνο δεν είναι διασκεδαστικού περιεχομένου αλλά, το αντίθετο, εντελώς τραγικών ψυχολογικών πράξεων και πλαισίων, αναστατώνουν (με εξαίρεση το διήγημα «Τρίτη η Αλίκη») και παράλληλα εκτονώνουν διαδρομές και δραστηριότητες τροχοδρόμησης εξόχως παραπλανητικές. Άρα, έτσι ερμηνεύεται και δικαιολογείται μια έκδοση, η οποία συμπεριλαμβάνει ήδη δημοσιευμένα κείμενα και σε βιβλία και σε περιοδικά. Αφού (θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως, γιατί να αγοράσει το συγκεκριμένο βιβλίο, αφού περιλαμβάνει ήδη γνωστά αφηγήματα) το να ξαναφέρουμε στον νου μας κάτι που γράφτηκε χονδρικά μέσα στην τελευταία δεκαπενταετία, κάτι που το εκτίμησες, το αγάπησες και τελικά το κοινοποίησες σε φίλους και γνωστούς, και τώρα σου δίνεται η ευκαιρία να το ξανασυναντήσεις, είναι μια καλή αιτία, ίσως και αφορμή (όχι ξαναζεσταμένου φαγητού) αλλά νέας και ίσως δημιουργικότερης εμπειρίας (όλο και κάτι ξεφεύγει στην αρχή), νέας –και ίσως παραγωγικότερης σε εξόρυξη μηνυμάτων– λογοτεχνικής πρότασης. Κριτικάρουμε λοιπόν τα εξαίρετα διηγήματα του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη σε μια δεύτερη ανάγνωση, η οποία περιέχει όχι την έκπληξη αλλά τη συστηματική εκδοχή, όχι την έννοια του άκρου αλλά του πεζογραφήματος-σύμβολο, όχι την αναδίπλωση του πρωτόγνωρου αλλά της συνειδητής επιλογής, εν κατακλείδι όχι το φανταστικό, που από αυτή την άποψη οχυρώνεται, αλλά το εξόχως ρεαλιστικό. Δηλαδή μια εξ ολοκλήρου διαφορετική προσέγγιση από εκείνη της πρώτης φοράς, απαλλαγμένη, γιατί η συγκεκριμένη τέχνη του λόγου περιλαμβάνει άπειρες μεταλλάξεις, εντελώς δυσανάλογη από σκοπιμότητες ή παρερμηνείες, εντελώς υπεύθυνη στην αφύπνιση μιας νέας προσέγγισης, σε ένα μέρος ενός συνολικού έργου (όπως αυτό του Τζαμιώτη) το οποίο, κινούμενο ως υγρή άμμος, συμπαρασύρει ολοκληρωμένες αφηγήσεις, ολοκληρωμένες συνιστώσες, ολοκληρωμένες προσωπικότητες.
Ο Τζαμιώτης δεν είναι ένας συγγραφέας αιθεροβάμων, δεν κατοικεί στα σύννεφα, απεναντίας, είναι γραφιάς του αστικού τοπίου, των Εξαρχείων, των προσφύγων και μεταναστών, των ανθρώπων που αγωνίζονται πολύ σκληρά για τα προς το ζην, των εργατών, της πρόσφατης πονεμένης ιστορικής πραγματικότητας, των εργατών γης. Είναι συγγραφέας των ονείρων, των ερώτων, των προσδοκιών, του πολέμου, της επιβίωσης. Ο Τζαμιώτης συνθέτει τα έργα του με βάση ό,τι μπορεί να θεωρηθεί συμβατό στην πραγματικότητα (παρά τις υπερρεαλιστικές του διαστάσεις), ό,τι μπορεί να σημαίνει ζωή στο κέντρο της πόλης, στα νησιά που δέχονται μετανάστες, σε άτομα που υπονομεύουν κάθε προσπάθεια προκειμένου να βγουν αλώβητα από τις δυσκολίες, ό,τι μπορεί άνετα να δρομολογηθεί ως ευλογία προκειμένου η ανάγκη να μεταβληθεί σε έλλειψη. Ο Τζαμιώτης, κυριολεκτικώς κεντώντας, μας προσφέρει κάποιες ώρες αληθινής ψυχαγωγίας, έχει κατακτήσει τον πεζό λόγο και γλωσσικά και εκφραστικά, όταν μπαίνουμε στο ψαχνό των πονημάτων του είναι βέβαιο πως μεταφερόμαστε σε άλλη ατμόσφαιρα, βρισκόμαστε πολύ μακριά από τον μικρόκοσμό μας, ο οποίος και μας φαίνεται αληθινά οικτρός, κατασκευάζει ήρωες της διπλανής πόρτας (και ηρωίδες), ήρωες που πριν από την ήττα τους κατάφεραν να κάνουν κάτι πολύ αξιόλογο, κάτι για το οποίο όλοι πρέπει να αισθανόμαστε υπερήφανοι. Ούτως ώστε, και χωρίς καμιά αμφιβολία, να φαίνεται μπροστάρης στους γεννηθέντες γύρω στο ’70, να έχει σημαντικό ρόλο σε αυτή την ομάδα πεζογράφων, που στην ωριμότητά τους πλέον δίνουν όλο και καλύτερα αποτελέσματα, να είναι εξαίρετο μέλος (κυρίως και για την πολιτική του τοποθέτηση) και των κοινωνικών και των πολιτικών συγγραφέων, μιας γενιάς που τα πλοκάμια της ξεκινούν από το σήμερα και φτάνουν μέχρι τη Χούντα και πιο πίσω στον Εμφύλιο, και πιο πίσω στην Κατοχή, και πιο πίσω στο ’22. Ο Τζαμιώτης, ολοκληρωμένος πολιτικά συγγραφέας, γράφει κάτω από τις συνθήκες της εποχής μας, σύγχρονα, όχι επικαιρικά και προπαντός καταγγελτικά (όσο ο ίδιος επιθυμεί, ό,τι ο ίδιος πιστεύει, όσο ο ίδιος νομίζει πως πρέπει να ανοιχτεί), χωρίς δηλαδή να μπουκώνει κανένας ή πάλι χωρίς να αναλαμβάνει κανενός είδους υπόσχεση που μόνος του δεν μπορεί να υλοποιήσει.
Για μια ακόμη φορά παρασυρθήκαμε γράφοντας για τα διηγήματα του Τζαμιώτη, καθώς ο συγκεκριμένος δημιουργός απλώνει ένα σεντόνι, πάνω στο οποίο εναποθέτει τις προοδευτικές του αντιλήψεις, τις οποίες θέτει ως προβληματισμό, ψυχαγωγία, αναγνωστική ηδονή, τέλος, απόλυτη γνησιότητα. Μια γνησιότητα που ξεφεύγει κατά πολύ από τα δεδομένα μιας μεταβατικής περιόδου που διανύουμε, με κρίσεις σε όλα τα επίπεδα –οικονομία, πολιτισμός, ανθρωπισμός, και πάει λέγοντας–, πράγμα που γίνεται στα χέρια του το κατάλληλο εργαλείο για να μιλήσει για ό,τι τον πονά, τον εξοργίζει, τον θυμώνει αλλά και τον ησυχάζει ή του δίνει τη δυνατότητα μιας αισιόδοξης ματιάς, για τη χώρα γενικότερα ή και τοναι τις μεταδίδει με κάθε μέσο και τρόπο, προκειμένου να γίνουν κτήμα ολωνών. πλανήτη ολόκληρο. Δεν υπάρχει λοιπόν τίποτα πιο ευχάριστο από το γεγονός ότι ένας δημιουργός, ο οποίος έδωσε (και σίγουρα θα δώσει στο μέλλον) εξαιρετικά δείγματα του ταλέντου του και της σκληρής του δουλειάς, θέτει ως προτεραιότητα τις ανθρώπινες ιδιότητες στην υπηρεσία του αναγνωστικού κοινού, το οποίο και φυσικά τις διαχέει, τις εστιάζει και τις μεταδίδει με κάθε μέσο και τρόπο, προκειμένου να γίνουν κτήμα ολωνών.
Πηγή: περιοδικό Διάστιχο (25/9/2020)