Γιώργος Βαϊλάκης
«Ο Σέρλοκ Χολμς και το μυστικό του Καρλ Μαρξ»: Η εντυπωσιακή ανασύνθεση μιας ολόκληρης εποχής
Μία αστυνομική ιστορία που περιγράφει μια κλοπή ή ένα φόνο, μπορεί να είναι -ταυτόχρονα- και ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο το οποίο μάλιστα θα εσωκλείει τη μυθολογία της σύγχρονης μεγάλης πόλης, αλλά και την ποίηση του τοπίου της. Αυτό το απέδειξε περίτρανα ο σερ Αρθουρ Κόναν Ντόιλ (1859- 1930) με το έργο του και τον αρχετυπικό ιχνηλάτη του εγκλήματος, το θρυλικό ντετέκτιβ Σέρλοκ Χολμς.
Εκείνος μαζί με τον πιστό συνεργάτη του δόκτορα Γουάτσον θα εμπλακούν σε πολυάριθμες ιστορίες μυστηρίου και θα βρεθούν -κατ’ επανάληψη- στο κέντρο ενός παράτολμου φονικού παιχνιδιού, με φόντο συχνά την ομιχλώδη ατμόσφαιρα του Λονδίνου της βικτωριανής Αγγλίας που μόλις καταφέρνει να την χρωματίζει το αμυδρό φως του γκαζιού.
Το πρώτο έργο του πρωτοπόρου της αστυνομικής λογοτεχνίας που καθιέρωσε τον ανεπανάληπτο ντετέκτιβ είναι η «Σπουδή σε κόκκινο» (1887), ένα έργο που συνδυάζει υποδειγματικά την εξιχνίαση ενός φόνου με την παρουσίαση του χαρακτήρα, της ζωής και του τρόπου σκέψης του πρωταγωνιστή. Ένα έργο-σταθμός στην αστυνομική λογοτεχνία, αλλά και μία ανατριχιαστική υπόθεση φόνου, έρωτα και εκδίκησης. «Υπάρχει το κόκκινο νήμα του φόνου μέσα στο άχρωμο κουβάρι της ζωής, και το καθήκον μας δεν είναι άλλο από το να το ξεμπλέξουμε, να το απομονώσουμε και να φέρουμε στο φως», λέει χαρακτηριστικά αυτός ο ιδιόρρυθμος διώκτης του εγκλήματος και λίγο μετά -μπροστά στα έκπληκτα μάτια του Γουάτσον- αρχίζει να το ξετυλίγει, εντυπωσιάζοντας εξαρχής με τις απίστευτες μεθόδους της έρευνάς του.
Αλλά η πιο εντυπωσιακή, ίσως, συνεισφορά του Σέρλοκ Χολμς είναι ότι υπογράμμισε -με έναν τρόπο ιδιαίτερα εμφατικό- τη σημασία της λογικής, σε μια εποχή όπου αυτό κάθε άλλο παρά ήταν αυτονόητο.
Η περίφημη εμμονή του στην επαγωγική μέθοδο, στην παρατήρηση, στη διασταύρωση των στοιχείων, μέσα -πάντα- από δεξιοτεχνικές ιστορίες μυστηρίου, επανέφερε στο προσκήνιο την ανάγκη προσκόλλησης στη λογική και όχι στις κάθε λογής προκαταλήψεις. Και όλα αυτά, σε μια συγκυρία όπου η αναζήτηση -κατά περίσταση- της σωστής μεθόδου, καθώς και η ανάγκη για εξειδίκευση στην εργασία, γινόταν επιτακτικότερη από ποτέ.
Όπως και να ’χει, ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ πρωτοτύπησε στην προσπάθειά του να τονίσει τόσο τις σκοτεινές πτυχές των ιστοριών του όσο και τις κοινωνικές παραμέτρους τους. Ακολούθως, ο Χολμς ενόσω βρίσκεται αντιμέτωπος με γρίφους των οποίων η λύση δεν είναι ανώδυνη, κινείται μέσα σε ένα απολύτως αληθοφανές περιβάλλον, την κοινωνία της εποχής του, η οποία φιλοτεχνείται με μια θαυμαστή και άκρως λεπτομερειακή απεικόνιση των συνθηκών και των επιπτώσεών τους στις συμπεριφορές. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο το γεγονός ότι ο Σέρλοκ Χολμς ταυτίστηκε με μια ολόκληρη εποχή, αλλά και απομακρύνθηκε σε τέτοιο βαθμό από το δημιουργό του, ώστε να θεωρείται -τρόπον τινά- αυθύπαρκτος.
Αυτήν ακριβώς την ιδιαιτερότητα του πιο διάσημου ντετέκτιβ όλων των εποχών αξιοποιεί απολύτως ο Τζιμ Φιστ στο μυθιστόρημά του «Ο Σέρλοκ Χολμς και το μυστικό του Καρλ Μαρξ» δημιουργώντας μία νέα ιστορία στα πρότυπα και τις προδιαγραφές του Κόναν Ντόιλ – με πλήρη σεβασμό στον πρωτοπόρο του αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά και περισσή ευρηματικότητα στην μυθοπλασία: Στη Βοημία του 1875, ο διάσημος φιλόσοφος και επαναστάτης Καρλ Μαρξ καταλύει υπό άκρα μυστικότητα σε ένα θέρετρο ιαματικών λουτρών στο Κάρλσμπαντ, συνοδευόμενος από την εικοσάχρονη κόρη του Έλενορ.
Λίγες ημέρες μετά την άφιξή τους, μια υπηρέτρια και ένας πάμπλουτος μεγαλέμπορος όπλων βρίσκονται άγρια δολοφονημένοι. Τα γεγονότα αναστατώνουν τη μικρή πόλη και προσελκύουν την προσοχή του 16χρονου νεαρού Σέρλοκ Χολμς, ο οποίος βρίσκεται εκεί για διακοπές με την οικογένειά του. Οι φόνοι συνεχίζονται και τελικά οι τρεις τους βρίσκονται μπλεγμένοι στην εξιχνίαση του μυστηρίου. Ποιος ήθελε να βγάλει από τη μέση τον έμπορο που προμήθευε με όπλα τον πρωσικό στρατό εναντίον της σερβικής ανεξαρτησίας; Ποιος κρύβεται πίσω από τη λυκόμορφη μάσκα που σκορπά τον τρόμο στην πόλη; Τι συμβαίνει με το κλεμμένο χειρόγραφο έργο του Σαίξπηρ και πώς σχετίζεται με τους φόνους; Τι σχεδιάζει η ομάδα των Σέρβων εθνικιστών και τι προσπαθούν να κάνουν οι εξόριστοι Κομμουνάροι;
Ο Τζιμ Φιστ συνθέτει ένα απολαυστικό αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά και μια ανατρεπτική και σαρκαστική παρωδία του έργου του Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Στο φόντο βρίσκεται η Παρισινή Κομμούνα και η ήττα των εξεγερμένων Κομμουνάρων του 1871, καθώς και μια πλειάδα ευφάνταστων χαρακτήρων που αγαπούν την ποίηση του Μπωντλαίρ και του Μπάιρον, τη διαλεκτική σκέψη του Χέγκελ και το λογοτεχνικό μεγαλείο του Σαίξπηρ και του Γκαίτε.
Σε αντίθεση με τις ιστορίες του Κόναν Ντόιλ, οι οποίες αφηγούνται σχεδόν τα πάντα από την πλευρά του -κατά τα άλλα- αξιόπιστου Γουάτσον, ο συγγραφέας εναλλάσσει την οπτική γωνία μεταξύ του Μαρξ, της Έλενορ και του ίδιου του Σέρλοκ Χολμς. Αυτή η επιλογή είναι ενδιαφέρουσα, διότι δίνει μια εικόνα της προσωπικότητας του Μαρξ, ενώ η Έλενορ παρέχει μια διαυγή γυναικεία οπτική γωνία που πολύ συχνά απουσιάζει από τις κλασικές ιστορίες του Ντόιλ.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, η πρωταρχική συνεισφορά του Χολμς στην πλοκή του μυθιστορήματος, είναι να την ωθεί στα άκρα την ίδια στιγμή που ο δολοφόνος συνεχίζει τις πράξεις του. Η εναλλαγή του ύφους και του τόνου μεταξύ των τριών χαρακτήρων είναι αριστοτεχνική, προσδίδοντας στα κεφάλαια μια πολυπρισματική αφήγηση, που αναγκάζει -θα έλεγε κανείς- τον αναγνώστη να ασχοληθεί αποκλειστικά με το μυθιστόρημα. Αλλά, πάνω απ’ όλα, είναι ένα ενδιαφέρον εγχείρημα που ανασυνθέτει εντυπωσιακά τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μιας ολόκληρης εποχής, υποφωτισμένης και γεμάτης μυστήριο – η οποία ακόμα σαγηνεύει…
Πηγή: Popaganda