Ντίνα Σαρακηνού
«Ανάμεσά τους το τείχος ήταν τόσο πολύ ψηλό…»
Το πολυδιάστατο έργο της αφροαμερικανίδας συγγραφέα που υπήρξε μια σημαντική φωνή της Αναγέννησης του Χάρλεμ κατά τις δεκαετίες 1920 και 1930
Από τις Εκδόσεις Ερμα κυκλοφορεί το βιβλίο Πέρασμα της Αφροαμερικανίδας Νέλα Λάρσεν (1891-1964) σε μετάφραση Νίκου Κατσιαούνη. Η έκδοση συνοδεύεται από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο της αμερικανίδας φιλοσόφου Τζούντιθ Μπάτλερ, στο οποίο αναλύει πολλές παραμέτρους της εμβληματικής αυτής και πολυδιάστατης νουβέλας σε σχέση με ζητήματα φυλής, ταυτότητας και κοινωνικών σχέσεων.
Βρισκόμαστε στη δεκαετία του 1920 στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Οι δύο αφροαμερικανίδες πρωταγωνίστριες της ιστορίας, η Αϊρίν Ρέντφιλντ και η Κλερ Κέντρι, οι οποίες, παρά το κοινό τους παρελθόν, έχουν ακολουθήσει διαφορετικούς δρόμους στη ζωή, συναντώνται ύστερα από 12 χρόνια. Η χαμηλών τόνων Αϊρίν έχει παντρευτεί τον Μπράιαν, έχει αποκτήσει δύο γιους, προσπαθεί να κρατήσει ενωμένη την παραδοσιακή της οικογένεια και έχει «αγκαλιάσει» την αφροαμερικανική της καταγωγή, ενώ η εντυπωσιακή Κλερ «[…] γοητευτική, με μάτια σκούρα και με ένα μεγάλο στόμα που έμοιαζε με κατακόκκινο λουλούδι πάνω στο φιλντισένιο δέρμα της […]» έχει καταφέρει να «περάσει» ως λευκή γυναίκα και έχει παντρευτεί έναν ρατσιστή λευκό άνδρα, που αγνοεί την πραγματική φυλή της. Αυτή η εξαπάτηση της Κλερ, το Πέρασμα από μια φυλετική κατηγορία στην άλλη για την απόκτηση προνομίων και την επίτευξη της κοινωνικής ανέλιξης, αποκαλύπτει μια πραγματικότητα της Αμερικής εκείνης της εποχής, με τη φυλετική ανίχνευση να κυριαρχεί, όταν τα νύχια, τα χέρια και οι παλάμες εξετάζονταν, για να εξακριβωθεί η φυλετική ταυτότητα των ανθρώπων.
Ωστόσο, όσο και αν η Κλερ φαίνεται να έχει επιτύχει αυτό που ήθελε, της έχει δημιουργηθεί μια κρίση ταυτότητας. Ετσι βρίσκει την ευκαιρία, μέσω της φιλίας της με την Αϊρίν και κρυφά από τον σύζυγό της, να επιστρέψει στις ρίζες της, στους κύκλους που απέρριψε, στις συναντήσεις της φυλής της, στα πάρτι και στις διασκεδάσεις των μαύρων. Η επιλογή της να περάσει ως λευκή, σε έναν κόσμο στον οποίο δεν ανήκει πραγματικά, φαίνεται να την έχει κουράσει και να της έχει στερήσει την αυθεντική έκφραση της προσωπικότητάς της. Αυτή η προσπάθειά της να συνδεθεί εκ νέου με τη μαύρη κοινότητα δημιουργεί ένταση στην Αϊρίν. «[…]Μπράιαν: “Πάντα επιστρέφουν. Το έχω δει να συμβαίνει ξανά και ξανά”. “Αλλά γιατί;” ήθελε να μάθει η Αϊρίν. “Γιατί;”. “Αν το γνώριζα αυτό, θα γνώριζα και τι είναι φυλή” […]». Παράλληλα όμως και η Αϊρίν, όποτε βρίσκει την ευκαιρία, προσπαθεί να «περνάει» και εκείνη ως λευκή και να επισκέπτεται μέρη στα οποία απαγορεύεται η είσοδος στους μαύρους, παρά τους ηθικούς της δισταγμούς.
Η Νέλα Λάρσεν, η οποία υπήρξε μια σημαντική φωνή της Αναγέννησης του Χάρλεμ, του πολιτιστικού και καλλιτεχνικού κινήματος που άνθησε κατά τις δεκαετίες 1920 και 1930 και έδωσε πνοή στην αυτοέκφραση των αφροαμερικανών καλλιτεχνών, συγγραφέων και μουσικών, αποτυπώνει γλαφυρά την κοινωνία και παρουσιάζει την έννοια της φυλής ως μια κοινωνική επιταγή που επηρεάζει βαθιά τις ζωές των ανθρώπων, διαμορφώνοντας τις σχέσεις, και ορίζει την ευτυχία τους. Με την αινιγματική γραφή της κορυφώνει σταδιακά την ψυχολογική ένταση ανάμεσα στις δύο φίλες και καταθέτει θαυμάσια τις εσωτερικές τους συγκρούσεις. Γιατί, όπως φαίνεται ειδικά στη αρχή της νουβέλας, η Αϊρίν αρχίζει να επιθυμεί την Κλερ ερωτικά. Αν και η γνώμη της είναι ότι «[…] Ανάμεσά τους το τείχος ήταν τόσο πολύ ψηλό, τόσο πλατύ και συμπαγές, σαν να μην κυκλοφορούσε στην Κλερ ίχνος μαύρου αίματος […]».
Η εισβολή της Κλερ στη ζωή της Αϊρίν, το ανομολόγητο και καταπιεσμένο ερωτικό ενδιαφέρον της για εκείνη, κυρίως όμως οι στενές συναναστροφές της φίλης της με τον άντρα της και η ομολογία της ότι αν ανακαλυπτόταν ποτέ η πραγματική της φυλετική ταυτότητα θα ερχόταν να ζήσει μαζί τους, πυροδοτεί μια σειρά από γεγονότα που οδηγούν σε μια τραγική κατάληξη. Ο σύζυγός της, ενώ αδιαφορούσε αρχικά για την Κλερ, άρχισε να σαγηνεύεται από την ανέμελη προσωπικότητά της και να προσκαλεί ο ίδιος την Κλερ στα πάρτι, χωρίς να ενημερώνει πιο πριν την Αϊρίν «[…] Προσπάθησε να μην κλάψει. Αλλά τα χείλη της συσπάστηκαν και τίποτα δεν μπορούσε να ανακόψει τα καυτά δάκρυα οργής και ντροπής που ξεπήδησαν στα μάτια της και κύλησαν στα μαγουλά της […]». Η δυσφορία της Αϊρίν για την παρουσία της Κλερ εκφράζεται συνεχώς υποδόρια στη νουβέλα. Η Κλερ για την Αϊρίν είχε παραμείνει πάντα αυτό που ήταν, ένα γοητευτικό και κάπως μοναχικό παιδί, εγωκεντρικό, ιδιόρρυθμο και ενοχλητικό, και είχε λάβει την απόφασή της. Προσπαθούσε να βρει έναν τρόπο ώστε να απαλλαγεί διά παντός από την Κλερ Κέντρι.
Το Πέρασμα της Νέλα Λάρσεν αναδεικνύει τις πολυπλοκότητες της ταυτότητας και είναι μια σπουδή ανάμεσα στην κατανόηση της προσωπικής επιθυμίας και στην ανίκητη, για εκείνες τις εποχές τουλάχιστον, κοινωνική επιβολή. Το 2021 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τη σκηνοθέτρια Ρεμπέκα Χολ και σε πρωταγωνιστικούς ρόλους την Τέσα Τόμπσον και τη Ρουθ Νέγκα. Διακρίθηκε ως μία από τις δέκα καλύτερες ταινίες του 2021 από την Ενωση Αφροαμερικανών Κριτικών Κινηματογράφου. Η Νέλα Λάρσεν κατέθεσε μόνο μερικά διηγήματα και δύο νουβέλες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 κατηγορήθηκε για λογοκλοπή. Αν και απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες, έκτοτε δεν δημοσίευσε τίποτα. Κρίμα.
Πηγή: Εφημερίδα Τα Νέα