Κώστας Αθανασίου
Συζητώντας για το πολιτικό σε καιρούς κρίσης
Ήταν απόλυτος ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, στην πρόσφατη συζήτησή του με την Εποχή με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του Το πολιτικό στη σκιά της πανδημίας (εκδ. Καστανιώτη, 2021): «Βρισκόμαστε ενώπιον μιας επανόδου του πολιτικού. Κάτι που πρέπει, άλλωστε, όλοι οι πολίτες να διεκδικήσουν: μια νέα αντιμετώπιση του γίγνεσθαι, έξω από τους αυτοματισμούς του νεοφιλελευθερισμού». Είναι γεγονός ότι η συζήτηση περί του πολιτικού έχει αναζωογονηθεί το τελευταίο διάστημα, για διάφορους λόγους, συγκυριακούς ή μη. Σε αυτή τη συζήτηση έρχεται να συμβάλει και το πρόσφατο βιβλίο του αναπληρωτή καθηγητή Σύγχρονης Πολιτικής Θεωρίας στο ΑΠΘ, Αλέξανδρου Κιουπκιολή.
Ο συγγραφέας θέτει το βασικό ερώτημα ευθύς εξαρχής: «τι πολιτικό νόημα μπορεί να προσλάβει ο θεωρητικός στοχασμός γύρω από την έννοια του πολιτικού σε περιστάσεις σοβούσας και σχεδόν κανονικοποιημένης κρίσης;». Ταυτόχρονα ορίζει και το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί το δοκίμιό του: «Το είδος και το ήθος της πολιτικής φιλοσοφίας που διακονεί το παρόν δοκίμιο συντάσσονται συνειδητά με τις αρχές της κοινωνικής χειραφέτησης, την ισότητα και την ελευθερία κάθε προσώπου αλλά και συλλογικά».
Ο Κιουπκιολής αρχικά στέκεται κριτικά απέναντι σε αφηρημένες ουσιοκρατικές αντιλήψεις για το πολιτικό («η αποκοπή του πολιτικού από τους κοινωνικούς του όρους το απογυμνώνει από περιεχόμενο και συρρικνώνει τη σημασία του για τις καθημερινές έγνοιες και πρακτικές»), ενώ στη συνέχεια συνοψίζει τους δύο κεντρικούς άξονες στη βάση των οποίων διαφοροποιούνται οι οπτικές για το πολιτικό: πρώτον, κράτος – μη κράτος και, δεύτερον, σύγκρουση – συνεργασία και συναίνεση. Όσον αφορά τον πρώτο άξονα, ο συγγραφέας συζητάει, απέναντι στις συμβατικές αντιλήψεις όπου «η πολιτική έχει εξισωθεί με την κυβέρνηση του έθνους και τον κρατικό μηχανισμό», όλες εκείνες τις απόψεις που με διάφορους τρόπους διευρύνουν την ανάγνωση του πολιτικού, πέρα «από την εστίασή του στο κράτος, την εθνική κυβέρνηση και το επίσημο πολιτικό σύστημα». Στο πλαίσιο αυτό, μεταξύ άλλων, θα εξετάσει για παράδειγμα τον φεμινισμό του δεύτερου κύματος (και την ανατρεπτική συμβολή του συνθήματος «το προσωπικό είναι πολιτικό») που «διέστειλε το νόημα του πολιτικού αλλά και του προσωπικού», την ανθρωπολογία και τη ριζοσπαστική ματιά του Πιερ Κλαστρ (στο κλασικό του βιβλίο Η κοινωνία ενάντια στο κράτος), ενώ εκτενώς αναφέρεται στην τομή που αποτέλεσε το έργο του Μισέλ Φουκώ στην ανάλυση της εξουσίας και όχι μόνο.
Συνεχίζοντας ο Κιουπκιολής ανατέμνει τη δεύτερη μείζονα διχοτομία της σκέψης γύρω από την πολιτική: σύγκρουση ή συνεργασία. Ξεκινώντας από τον Σμιτ, προχωράει στην εκτενή κριτική θεώρηση της οπτικής της Σαντάλ Μουφ («με τον Σμιτ ενάντια στον Σμιτ»), της Άρεντ και άλλων, μην παραλείποντας βέβαια να υπενθυμίσει ότι «μια επίφαση κοινωνικής συναίνεσης μπορεί να υποκρύπτει συστημική βία και αδικία που δεν αμφισβητούνται στο παρόν».
Ο συγγραφέας, καθώς διερευνά τις πολλαπλές μορφές του πολιτικού, ανοίγει ζητήματα, δεν επιδιώκει υποχρεωτικά να τα κλείσει, καθώς έτσι κι αλλιώς η συζήτηση γύρω από αυτά συνεχίζεται διαρκώς – ζητήματα τόσο στο θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πολιτικό, καθώς οι αναφορές σε κάποια από αυτά είναι εκ των πραγμάτων ενδεικτικές (π.χ. οι αναφορές σε κινήματα όπως των Ζαπατίστας ή των πλατειών ή της Αραβικής Άνοιξης). Ένα βιβλίο στο οποίο θα είχε ενδιαφέρον να επανέλθει κανείς, διερευνώντας ίσως περαιτέρω αυτή τη «διασταλτική ερμηνεία του πολιτικού» που θα «μπορεί να αγκαλιάσει νέα πολιτικά πειράματα σε κάθε επίπεδο, καθημερινές πρακτικές ισότιμης, συλλογικής αυτοδιεύθυνσης αλλά και αντι-ηγεμονικές μαζικές συμμαχίες και αγώνες ενάντια στην κρατούσα νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων».
Πηγή: Εφημερίδα Η Εποχή (12/9/2021)