Βασιλική Πολυκάρπου
(Ξανα)μελετώντας τη φονική βία της πατριαρχίας ως μορφή αντίστασης
Στο έργο της «Οι ορισμοί της γυναικοκτονίας» η Diana E. H. Russell, φεμινίστρια, ερευνήτρια, ακτιβίστρια, διατυπώνει έναν από τους επικρατέστερους μέχρι σήμερα ορισμούς της γυναικοκτονίας, ως τη «δολοφονία γυναικών από άνδρες επειδή είναι γυναίκες» (σ. 23). Η Russell αναλύει και χαρτογραφεί τις συζητήσεις γύρω από τις γυναικοκτονίες, ιχνηλατώντας την εμφάνιση της έννοιας από το 1801 έως τις αναλύσεις που είχαν διατυπωθεί μέχρι την πρώτη έκδοση του βιβλίου της (2001), προσδοκώντας να δημιουργήσει ένα κείμενο-οδηγό για την έρευνα για τις γυναικοκτονίες μέσα από μια σχετική τυπολογία. Ταυτόχρονα ασκεί κριτική στους εκπροσώπους της κυρίαρχης εγκληματολογίας, οι οποίοι επιμένουν να αποσιωπούν τις έμφυλες διαστάσεις της φονικής πατριαρχικής βίας που εξοντώνει τις γυναίκες. Ακόμη, η Russell καταπιάνεται με τους όρους γενοκτονία, γυνηκτονία και γυναικοκτονία, προκειμένου να αποσαφηνίσει τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις μεταξύ τους, επιμένοντας σταθερά στην πολιτική χρησιμότητα της καθιέρωσης του όρου «γυναικοκτονία».
H Κατερίνα Σεργίδου κατορθώνει να αναμετρηθεί με την απαιτητική πρόκληση της μετάφρασης του κείμενου της Russell, ενώ ταυτόχρονα μας παραδίδει μια χρήσιμη και απαραίτητη Εισαγωγή μέσα από ένα συμπυκνωμένο και μεστό κείμενο, το οποίο καταφέρνει μέσα σε λίγες σελίδες να πει στον βαθμό του δυνατού όλα τα απαραίτητα για αυτήν την τόσο κεντρική έννοια για τους σύγχρονους φεμινισμούς. Επιπλέον, σε αυτό το εισαγωγικό κείμενο με τίτλο: «Γυναικοκτονία: Μεταφράσεις και γραμματικές του φεμινισμού» η Σεργίδου αποδίδει στο έργο της Russell τη θεωρητικό-πολιτική του αξία, ενώ ταυτόχρονα επισημαίνει τόσο τη δευτεροκυματική καταγωγή της Αμερικανίδας όσο και την ουσιοκρατική της προσέγγιση γύρω από την έννοια «γυναίκα», ιστορικοποιώντας αυτό το έργο-σταθμό για τη μελέτη των γυναικοκτονιών.
Συμπληρωματικά, το δοκίμιο «Η σεξουαλική πολιτική της γυναικοκτονίας. Συμβολή στην εννοιολόγησή της» του 2017 της Doris Lamus Canavate, το οποίο δημοσιεύεται στην παρούσα έκδοση ως τα Επιλεγόμενα, συνεισφέρει στην κριτική ανάγνωση του όρου γυναικοκτονία σήμερα μέσα από μια φουκωική θεωρία της εξουσίας, η οποία συνιστά εδώ εργαλείο μελέτης της έμφυλης βίας ως μηχανισμού βιοπολιτικού ελέγχου. Για την Canavate η κανονικοποίηση της συστημικής βίας με έμφυλο πρόσημο, από το κυνήγι μαγισσών μέχρι τις γυναικοκτονίες στη Λατινική Αμερική, οι οποίες άλλοτε αποδίδονται σε «εν βρασμώ ψυχική ορμή» και άλλοτε σε «έγκλημα πάθους», όχι απλώς δεν εξαλείφεται αλλά εξακολουθεί να νομιμοποιεί αυτό το καθεστώς ελέγχου των σωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών, καθώς «δεν είναι εύκολο να ανατραπεί μια εθιμική πρακτική που επιβιώνει για αιώνες» (σ. 56).
Το ζήτημα των γυναικοκτονιών, αλλά και της έμφυλης βίας ευρύτερα, βρίσκεται στο επίκεντρο των φεμινιστικών λόγων και πολιτικών, μέσα από πρακτικές αντίστασης κι υπέρβασης της συστημικής αποσιώπησης της πατριαρχικής βίας. Το έργο της Russell έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της κεντρικής αυτής έννοιας για τα φεμινιστικά κινήματα στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα, παρά τις πιθανές εντάσεις που προκύπτουν μελετώντας το μέσα από τα ριζοσπαστικά εργαλεία της σύγχρονης φεμινιστικής σκέψης, τα οποία προβληματοποιούν την ουσιοκρατική παρακαταθήκη του λεγόμενου «δευτεροκυματικού» φεμινισμού, τα αμιγώς διχοτομικά συστήματα σκέψης, καθώς και τις αναγνώσεις που παραβλέπουν τις διασταυρώσεις των καταπιέσεων, οι οποίες συναρθρώνονται στα περιφερειακά σώματα. Ξαναδιαβάζοντας τη Russell ή εκκινώντας από εκείνη, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη τις πολυσύνθετες (ταξικές, αρτιμελιστικές, λεσβιοφοβικές, τρανσφοβικές, ρατσιστικές και ηλικιαστικές) αναγνώσεις των εγκλημάτων έμφυλης βίας, θα μπορέσουμε να τοποθετήσουμε αυτό το ζήτημα σεξουαλικής πολιτικής, όπως το χαρακτηρίζει η Canavate, στις ανάγκες των καιρών μας. Επαναδιαπραγματευόμενες διαρκώς την έννοια της γυναικοκτονίας ως μια «κατηγορία υπό κατασκευή» μπορούμε να αντλήσουμε κριτικά από αυτήν την απαραίτητη έκδοση, με την οποία εισέρχεται η Diana E. H. Russell στην εγχώρια φεμινιστική βιβλιογραφία.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εποχή.